De kruistriomf van Vorst Messias

Abraham Hellenbroek (1658-1731) is een van de vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Vooral door zijn vragenboekje Voorbeeld der goddelijke waarheden is hij in een deel van de kerken nog altijd bekend. Zelf heb ik naast de Heidelbergse Catechismus vanuit dit vragenboekje catechisatie gekregen en als predikant heb ik die lijn gevolgd.

Wanneer gesteld wordt dat de Heidelbergse Catechismus het vragenboekje van Hellenbroek over-treft, geef ik dat onmiddellijk toe, maar dat neemt de waarde ervan niet weg. Het is soms teveel een dogmatiek in zakformaat, maar de taalstructuur is eenvoudiger dan die van de Heidelbergse Catechis-mus. Wie gebruikt maakt van de uitgebreide versie kan op die manier ook een grote Bijbelkennis opbouwen. In de uitgebreide versie worden namelijk de Bijbelteksten die het antwoord onderbouwen volledig vermeld.

Er zijn vragen en antwoorden die ik nooit zal vergeten en die ik ook in mijn preken meer dan eens aanhaal. Dan gaat het bijvoorbeeld om het antwoord op vragen wat het verbond der genade inhoudt en wat de inwendige roeping betekent. Als het gaat om het eerste laat Hellenbroek de catechisanten leren: ‘Het genadeverbond is die weg waarlangs God door Christus het eigendom wordt van de zondaar, en hij een eigendom van God.’ Met betrekking tot de inwendige roeping zegt hij: ‘Het verstand wordt verlicht, om God te kennen in Zijn algenoegzaamheid, Jezus in Zijn dierbaarheid, en zichzelf in zijn vloekwaardigheid.’

Bij zijn leven heeft Hellenbroek naast zijn Voorbeeld der goddelijke waarheden meerdere geschriften het licht laten zien. Na zijn dood erfde zijn neef Frederik Hendrik Hellenbroek de schriftelijke nalaten-schap van zijn oom. Hij verzorgde vervolgens de uitgave van twee werken. Een ervan is De kruistriomf van Vorst Messias. Van dit werk verscheen in 2019 bij Gebr. Koster te Barneveld in samenwerking met de Stichting Gereformeerd Erfgoed een keurig verzorgde hertaalde heruitgave. De hertaling maakt deze uitgave toegankelijk voor een breder publiek.

Aan de oorspronkelijke uitgave die opende met de voorrede van zijn neef Frederik Hendrik, is nu een levensschets van Hellenbroek toegevoegd. Daaruit blijkt dat Hellenbroek verdriet niet is bespaard gebleven. Zijn huwelijk werd met de geboorte van zes kinderen bekroond. Vier stierven jong en twee dochters in de leeftijd van negentien en vijfentwintig jaar. Bij hun leven hadden deze dochters duidelijk de kenmerken van de kinderen van God vertoond. Dat zal de ouders in hun verdriet tot grote troost zijn geweest.

In de nu door Gebr. Koster verzorgde uitgave zijn ook de verschillende lofdichten opgenomen die in de oorspronkelijke uitgave stonden. Zij zijn nu in een aparte bijlage geplaatst. Hellenbroek was een begaafd Bijbelwetenschapper en theoloog. De Griekse en Hebreeuwse woorden die hij gebruikte zijn opnieuw opgenomen, maar staan nu meestal in een voetnoot. Zo belemmeren zij het lezen minder.

Hellenbroek verwijst in zijn preken meer dan eens naar kerkvaders, dichters, filosofen, geschied-schrijvers enz. In deze nieuwe uitgave is een register opgenomen waarin kort vermeld wordt wie deze personen waren. Dit register telt meer dan 200 namen. De levensschets en de bijlagen verhogen de waarden van deze uitgave van De kruistriomf van Vorst Messias. Bij de correctie zijn nog wel een aantal spellingsfouten over het hoofd gezien. Komt er een heruitgave (en ik hoop dat dit het geval zal zijn), dan kan dat worden rechtgezet.

Hellenbroek behoort bij de predikanten die pas in hun ambtelijke bediening tot de waarachtige kennis van de Heere Jezus Christus kwamen. In zijn eerste gemeente beleefde Hellenbroek rond 1690 een krachtdadige bekering. Hij nam afstand van de coccejaanse hermeneutiek die hij tot dusver was gevolgd en hij besteedde in zijn preken nu echt aandacht aan de geestelijke toestand van zijn hoorders. Zo moet Hellenbroek tot de bevindelijke voetianen gerekend worden.

De Kruistriomf van Vorst Messias bevat 48 lijdenspredicaties van Hellenbroek. In zijn preken volgde Hellenbroek de ‘Hollandse preekstijl’: eerst een inleiding, dan de tekstverdeling, vervolgens de tekstverklaring en ter afsluiting een toepassing. De zogenaamde Engelse methode was veel beknopter in de tekstverklaring en veel uitvoeriger in de toepassing. Zijn neef heeft meegedeeld dat de preken zoals zijn oom die metterdaad hield, naar de maatstaf van die tijd doorgaans kort waren, Hij deelde mee wat in het kader van de exegese gezegd moest worden, niet wat allemaal gezegd kon worden. Daaruit blijkt dat Hellenbroek een nuchter man was die begreep dat als een preek te lang duurt de uitwerking ervan veelal niet meer maar minder zal zijn.

In De Kruistriomf van Vorst Messias wordt de weg naar en het behalen van de ‘triomf’ of overwinning door Christus op Golgotha uitvoerig beschreven. Deze preken zijn zeer geschikt om meditatief te worden gelezen. Hellenbroek legt op goede en grondige wijze zijn tekst uit en verbindt daaraan ook heldere en Bijbelse toepassingen. Zowel bij de uitleg als in de toepassing komt het onderscheid tussen ongeredde zondaren en godzaligen naar voren. De ene keer is de toepassing meer gericht op de onbekeerden, de andere keer op de godzaligen. Duidelijk is dat Hellenbroeks diepste wens is dat onbekeerden niet onbekeerd blijven. Concreet spoort hij hen aan zich tot de Zaligmaker te wenden.

Als het gaat om de godzaligen verliest Hellenbroek zich niet in allerlei onderscheidingen. Zoals ook uit zijn Voorbeeld van goddelijke waarheden blijkt, leert hij dat elke godzalige, hoe zwak ook zijn geloof is, volkomen rechtvaardig is voor God, maar dat de heiligmaking maar ten dele is en dat de ene godzalige daarin verder is gevorderd dan de andere. De toepassingen gericht tot de godzaligen hebben als focus gedurig van de Heere Jezus Christus gebruik te maken, Er wordt gewaarschuwd tegen verachtering in de genade en aangespoord tot een nabij leven met God. Zo neemt men toe in de genade en kennis van de Heere Jezus Christus. De preken van Hellenbroek getuigen van een gezonde en Bijbelse kijk op het geestelijke leven. Bevinding komt op uit de Schrift en wordt getoetst aan de Schrift. Ik kan deze prekenbundel zeer hartelijk aanbevelen.

Abraham Hellenbroek, De kruistriomf van Vorst Messias (1745), (Barneveld: Gebr. Koster in samenwerking met Stichting Gereformeerd Erfgoed, 2019), hardcover 720 pp., €34,95 (ISBN 9789463700245)