Vrijheid door het Evangelie

Bij uitgeverij De Banier verscheen de Nederlandse vertaling van een boekje van de hand van de Duitse predikant Wilhelm Busch (1897-1966). Het heeft de titel Vrijheid door het Evangelie. Tot dusver was alleen het bekendste boek van Busch Jesus unser Schicksal (Jezus onze bestemming) in het Neder-lands beschikbaar.

Jack J. van der Hout, de vertaler van Vrijheid door het Evangelie, vertelt in de inleiding hoe hij enkele jaren na de val de Berlijnse Muur op een leestafel van een kerk het boekje Jesus unser Schicksal zag. Hij mocht het meenemen en las in het in één ruk uit. Niet lang erna verscheen een enigszins aangepaste versie in het Nederlands. Zelf voelde hij zich gedrongen een aantal teksten van Busch te vertalen , opdat ook anderen zouden delen in de zegen die hij door het lezen ervan ontving.

Ik betwijfel of elke lezer van deze recensie weet wie Wilhelm Busch is. Hij behoort niet tot de schrijvers die binnen de gereformeerde gezindte brede bekendheid genieten, ondanks het feit dat Jezus onze bestemming al ettelijke jaren geleden in een Nederlandse vertaling uitkwam.

Daarom geef ik eerst een korte levensschets. Wilhelm Busch werd op 27 maart 1897 in Elberfeld ge-boren als zoon van dominee dr. Wilhelm Busch. Hoewel Wilhelm Busch uit een beroemde dominees-familie kwam, was hij in zijn jonge jaren allesbehalve religieus. Hij bracht zijn vroege leven door in Frankfurt, waar hij zijn middelbare schoolstudies voortzette en afrondde. Na zijn afstuderen diende hij bij het Duitse leger als jonge officier-luitenant in de Eerste Wereld Oorlog, waar hij op het slagveld bij Verdun tot een persoonlijk geloof in Christus kwam, toen een kameraad door een granaat werd geraakt.

Toen de oorlog voorbij was, besloot hij in Tübingen protestantse theologie te gaan studeren. In 1924 werd hij predikant in Essen, Daar richtte hij zich niet in de laatste plaats op de plaatselijke mijnwerkers In 1929 werd hij jeugdpredikant in een christelijk jeugdcentrum in Essen. Tegelijkertijd predikte hij evangelisatiepreken in het heel Duitsland en daarbuiten.

Tijdens het nazibewind sloot hij zich aan bij de Bekennende Kirche en kreeg hij te maken met ver-volging en opsluiting. Op 11 februari 1934 werd de Evangelische Jugendverein opgeheven en het jeugdhuis gesloten. Busch weerstond de druk om te fuseren met de Hitlerjugend en slaagde er al snel in het huis te heropenen.

Als een actief lid van Bekennende Kirche verkondigde hij openlijk zijn geloof en negeerde hij bevelen om af te zien van het onderwijzen van de Bijbel. Dat leverde hem verschillende arrestaties en lang-durige opsluitingen op. Na de oorlog kon hij zijn werk als jeugdpredikant weer oppakken. Hij ging in 1962 met emeritaat en overleed in 1966.

Vrijheid door het Evangelie bestaat uit drie delen.. Het eerste deel zijn twee lezingen over de ervarin-gen van Busch met de Gestapo (geheime politie) en het derde wordt gevormd door preken die Busch in 1944 in de ruïnes en schuilkelders van het gebombardeerde Essen hield. Na de dood van Busch verschenen de lezingen met de preken in het Duits in één boekje.

Aan de Nederlandse vertaling is als tweede deel door Van der Hout een hoofdstuk toegevoegd uit het boek van Busch Plaudereien un meinem Studierzimmer en wel het hoofdstuk waarin Busch vertelt wat Gottfried Daniël Krummacher voor hem heeft betekent. Dat is een zeer waardevolle toevoeging. Busch vertelt dat hij het als leiding van God gezien dat in aanraking kwam met de geschriften van negentiende-eeuwse opwekkingspredikers, van wie Gottfried Daniël Krummacher er één was.

Zeer geraakt werd Busch door de preken van Gottfried Daniël Krummacher over de worsteling van Jacob met God aan de Jabbok. Preken die al in de negentiende eeuw in het Nederlands zijn vertaald en waarvan nog in de twintigste eeuw een herdruk verscheen. Busch nam tijdens de Tweede Wereld-oorlog het meesterwerk van Gottfried Daniël Krummacher De omwandelingen van het volk Israël in de woestijn mee naar de schuilkelders. Telkens weer gaf het lezen ervan hem troost.

Wie wat beter thuis is in de kerkgeschiedenis, zal zeker de naam Friedrich Wilhelm Krummacher kennen. Van hem zijn meerdere geschriften in het Nederlands vertaald. Gottfried Daniël was een oom van Friedrich Wilhelm. Hij diende de gemeente van Elberfeld. Toen Kohlbrugge na de dood van zijn eerste vrouw Elberfeld bezocht, heeft hij met Gottfried Daniël Krummacher contact gehad en hij voelde zich geestelijk nauw aan hem verbonden. Krummacher en Kohlbrugge wisten zich één in de boodschap van de rechtvaardiging van de goddeloze en vooral ook de blijvende betekenis ervan voor het geestelijke leven.

Wie het boekje Vrijheid door het Evangelie leest, wordt duidelijk dat het voor Busch geen enkele twijfel leed dat onze eindbestemming de hemel of de hel is. Dat laatste hebben we van huis uit allen verdiend. Daarover liet Busch niet de minste twijfel bestaan. Zalig zijn we als Jezus het enige houvast in ons leven is geworden. Alleen als Hij onze bestemming is, is ook de hemel onze bestemming.

Busch vertelt dat hij toen hij de gevangenis zat, niet wilde ruilen met SS-officieren die hem bezochten. Zij waren innerlijk gevangen en hij mocht innerlijk vrij zijn. In gevangenschap was er alle tijd voor gebed en voor het mediteren over de inhoud van de Schrift. In zijn gevangenschappen ervoer hij op bijzondere wijze Gods nabijheid in Christus. Al zweeg God tijdens de Tweede Wereldoorlog in tal van situaties, in hun gevangenschap en noden sprak Hij tot Zijn kinderen.

Bush keert zich tegen een burgerlijk christendom dat Christus alleen wil belijden zolang het niets kost. Busch was bereid compromisloos te volgen en hij riep anderen daartoe op. Treffend is wat hij weergeeft van Bismarck. De latere Duitse keizer Wilhelm I maakte in de tijd dat hij nog kroonprins was, in het bijzin van Bismarck een negatieve opmerking over piëtisten. Daarop antwoordde Bismarck dat iemand die ernstig gelooft dat Jezus Christus Gods Zoon is en als offer tot vergeving van onze zonden en van zijn geloof geen geheim maakt, voor hem een piëtist was. De kroonprins antwoordde: ‘Wie zou dat niet geloven?’. Daarop heeft Bismarck gezegd: ‘Als deze uiting van u openbaar bekend zou worden, dan zou uwe koninklijke hoogheid bij de piëtisten worden gerekend.’

Busch vond vreugde en troost in het kruis van Christus. Hij wist dat daarbuiten geen echte vreugde is. Hij deed hem verdriet dat tal van hen die de naam van christen dragen, de betekenis van het kruis niet begrijpen. Hij wenst door zijn boodschap daarin verandering aan te brengen. Dat deed op een treffende, levende en ook confronterende wijze.

Mijn wens is dat het lezen van Vrijheid door het Evangelie ons aan de Zaligmaker verbindt en ons Hem nog meer leert liefhebben, omdat Hij ons eerst heeft liefgehad. Ik dacht bij het lezen van dit boekje aan de uitspraak van Kohlbrugge op zijn sterfbed: ‘De Heidelberger, de eenvoudige Heidelberger, houdt daaraan vast mijn kinderen.’

Busch stelde niet zijn eigen geloof centraal maar Christus Zelf. Hij kon zeggen: ‘Hij heeft voor mij betaald. Ik ben een slecht eigendom, maar ik ben wel van Hem.’ ‘Ik heb een Heiland’, zo kon hij ook betuigen, ‘die van kribbe tot graf, tot aan de troon, waar men Hem eert, mij de zondaar toebehoort.’

Wilhelm Busch, Vrijheid door het Evangelie, vertaling Jack J. van der Hout (Apeldoorn: De Banier, 2023), paperback 144 pp., €12,95 (ISBN 9789087189600)