In de tijd dat ik op de middelbare school zat, werd ik geraakt door de Bijbelse boodschap waarbij ik thuis werd opgevoed en die ik hoorde in de gemeente waartoe mijn ouders behoorden: de boodschap van zonde en genade, van schuld en vergeving van zonden in de naam van de Heere Jezus Christus. Ik begon boeken uit de boekenkast van mijn vader te lezen. Prekenbundels van Ralph Erskine en Andrew Gray, Luthers uitleg van de brief aan de Galaten, de catechismusverklaring van Kohlbrugge. Ik nam ook De Bron van zaligheid van Robert Murray McCheyne ter hand.
Voor sommigen zal McCheyne een kleine introductie behoeven. Hij was een negentiende-eeuwse Schotse prediker die op 29-jarige leeftijd overleed. Hij begon zijn ambtelijke loopbaan als hulpprediker van de Kerk van Schotland in Larbert en werd vervolgens predikant van Dundee. Het meest bekend is hij om zijn lied dat hij de titel gaf De HEERE onze gerechtigheid (Jehovah tsidkenoe) en dat in de Nederlandse herdichting van ds. J.J.L. ten Kate begint met de woorden ‘Eens was ik een vreemd’ling voor God en mijn hart’. Zelf liet ik mijn catechisanten aan het begin van elk seizoen de coupletten van deze herdichting in twee keer leren of moesten zij het in ieder geval opnieuw kunnen opzeggen..
Nog altijd weet ik van de indruk die de eerste preek uit die bundel op mij maakte. De bundel opent met een preek over Spr. 1:20-23. Daar lezen we van de opperste Wijsheid die zondaren nodigt. Teleurgesteld was ik toen ik bijna onderaan de eerste bladzijde las dat deze uitnodiging niet gericht is tot zondaren zonder onderscheid en ik legde het boek even weg. Leert McCheyne dan ook, zo vroeg ik mij af, dat je eerst aan bepaalde kwalificaties moet voldoen om tot Christus te komen. Ik had van hem een andere indruk. Dat die indruk juist was, bleek toen ik het boek na een minuut of wat toch weer ter hand nam. Deze woorden, zo schreef McCheyne, zijn juist gericht tot hen die zo verloren zijn dat zij dat niet eens weten. Zij worden tot onmiddellijke bekering aangespoord.
Wie de preken van McCheyne leest, zal merken hoezeer hij doordrongen was van de ernst van de eeuwigheid. Die proeft ook het verlangen van deze prediker om zijn lezers wakker te schudden en tot Christus te leiden en dan laat hij er geen twijfel over bestaan dat een zondaar welkom is bij Hem. Dit alles verklaart dat de geschriften van deze jong gestorven prediker van meet af aan breed zijn gelezen en nog altijd breed gelezen worden. Lezers van zijn geschriften vinden we niet alleen in een beperkte kring.
De al genoemde hervormde predikant ds. Ten Kate en E. Gerdes, president van ‘Tot heils des volks’ en de dichter van het lied ‘Er ruist langs de wolken een lieflijke naam’, vertaalden in de negentiende eeuw geschriften van McCheyne in het Nederlands. Zij kunnen als representanten van de vroomheid van het Reveil worden gezien. Niet alleen in de kringen waarin zij zich bewogen, vonden de geschriften van McCheyne ingang, maar tot in alle delen van de gereformeerde gezindte. In de wereldkerk worden zijn geschriften nog altijd gelezen door presbyterianen, zoals McCheyne zelf was, maar ook door anglicanen, baptisten en congregationlisten en lutheranen. Wat hen allen in McCheyne aanspreekt is zijn ernst, liefde tot Christus en directheid.
Jan Mauritz, die jarenlang het gezicht bepaalde van de jeugdbond van de Gereformeerde Gemeenten, had een bijzondere liefde voor McCheyne. Hij had een boekje over hem speciaal voor de jonge mensen geschreven en het was bijna voltooid toen binnen goed twee maanden tijd zijn lichaam werd afgebroken. Na zijn dood heeft zijn dochter Elise het manuscript voltooid en bij het schrijven van deze recensie was er al weer een tweede druk verschenen.
Jan Mauritz gaf aan het boekje dat hij schreef de titel Kom naar de Levensbron. McCheyne voor jou. De ondertitel laat zien welke doelgroep Mauritz allereerst voor ogen had. De hoofdtitel is een regel uit een gezang van McCheyne en verwoordt wat zowel van McCheyne als van Mauritz de diepste wens is. Ik denk dat wij het boekje over McCheyne als het geestelijk testament van Mauritz kunnen zien en ik hoop dat het lezen van dit testament velen tot zegen mag zijn.
Ik weet niet wanneer ik Mauritz voor het eerst in levende lijve heb ontmoet. Ik vermoed dat het op een Haamstedeconferentie was. Onze contacten verdiepten zich toen Mauritz in de eerste helft van 2022 een cursus die ik gaf, bijwoonde. In de pauzes en na afloop spraken wij vaak even met elkaar. Het was de bedoeling dat hij in het voorjaar van 2023 opnieuw een cursus zou bijwonen. Oktober 2022 hadden we daarover nog even contact met elkaar. In januari 2023 zag ik zijn rouwadvertentie in het RD staan.
Navraag leerde mij dat bij Jan niet lang na ons contact een ongeneeslijke ziekte was geconstateerd die in korte tijd zijn lichaam sloopte. Wat is het dan een grote troost te weten dat in iemands leven zichtbaar was dat Christus zijn alles was. Dan is het sterven gewin.
Mauritz opent zijn werkje met een enigszins ingekorte brief van McCheyne aan een van zijn jonge gemeenteleden. Vervolgens beschrijft hij het leven van McCheyne en geeft hij ook informatie over het kerkelijk leven in Schotland. Ik denk niet in de laatste plaats aan de zogenaamde avondmaalstijden. Mauritz wijst er in dat kader op dat het in Nederland vroeger niet ongebruikelijk was dat men na de tweede dienst op een avondmaalszondag bij elkaar kwam om met elkaar te spreken over de zegening die men had ontvangen.
Dit is overigens niet louter verleden, al is het helaas, zoals de auteur aangeeft, veelal verdwenen. In alle gemeenten die ik heb gediend, heb ik deze gewoonte aangehouden. Avondmaalgangers hoefden zich niet verplicht te voelen te komen en niet-avondmaalgangers waren ook welkom. Met de auteur hoop ik dat predikanten en kerkenraden zulke bijeenkomsten weer gaan beleggen
Elk hoofdstuk opent met een gezang van McCheyne in de herdichting van ds. C.J. Meeuse en wordt besloten met reflectie- en gespreksvragen. Aan het begin van het zesde hoofdstuk vinden we dan een herdichting van Jehovah tsidkenoe. Deze sluit nauwer aan bij het Engelse origineel dan die van Ten Kate. Aan het door Mauritz geschreven boekje is een website gekoppeld en wel www.naardelevensbron.nl. en boven elk hoofdstuk staat een QR-code. Over de in het boekje vetgedrukte woorden vind je op de website extra uitleg, achtergrondinformatie of fotomateriaal. De combinatie met de website verhogen de waarde van het boekje. In het boekje zelf vinden we trouwens ook heel mooie foto’s.
Voor twee aspecten van het leven van McCheyne wil ik nog aandacht vragen. Allereerst is dat zijn liefde voor het Joodse volk. McCheyne ondernam samen met drie collega’s een reis naar het land, toegezegd aan Abrahams nageslacht, dat toen onder Turkse heerschappij stond en bekend was als Palestina. Zo’n reis was toen een hele onderneming. McCheyne was ervan overtuigd dat er ook onder de nieuwe bedeling nog bijzondere beloften waren voor het Joodse volk en dat de aanneming van Israël zegenrijk zou zijn voor de kerk uit de heidenwereld
Het tweede aspect dat ik noem is het leesrooster dat hij heeft opgesteld. Wie dit volgt, leest het gehele Oude Testament eenmaal per jaar door en de Psalmen en het Nieuwe Testament tweemaal. Er zijn dagelijks vier Schriftlezingen gepland. Twee om in gezinsverband te worden gelezen en twee persoonlijk. McCheyne was van het grote belang van een dagelijkse omgang met God overtuigd en daarvan is Bijbellezen zowel in het gezin als persoonlijk een onmisbaar element. Zelf las hij dagelijks minstens drie Bijbelhoofdstukken en daarnaast nog 25 Bijbelverzen in het Grieks en Hebreeuws. Terecht achtte hij het van groot belang dat Bijbelboeken in hun geheel worden gelezen. McCheyne zelf was zeer goed thuis in de Bijbel en had een grote Schriftkennis. Anderen heeft hij via zijn leesplan de weg ertoe gewezen en dat niet als doel op zich maar om God te leren kennen en te verheerlijken.
Ik beveel lezing van het geestelijk testament van Jan Mauritz van harte aan. Zijn boekje is dan wel speciaal voor jonge mensen geschreven maar ook anderen kunnen er hun winst mee doen. McCheyne behoort bij de wolk van getuigen uit de kerkgeschiedenis die ons aansporen te zien op de overste Leidsman en Voleinder van het geloof, Jezus.
Jan Mauritz, Kom naar de Levensbron. McCheyne voor jou (Apeldoorn: De Banier, 2023), paperback 136 pp., €12,95 (ISBN 9 789402908923)
Dr. P. de Vries - artikelen en opinie 