Naar aanleiding ervan het vijfentwintigjarig bestaan van het Hoornbeeck College gaf uitgeverij De Banier in samenwerking met de genoemde school een biografie uit van Johannes Hoornbeeck. De auteur is Wim Fieret, voormalig lector van het Hoornbeeck College. Fieret heeft al kerkhistorische studies over Brakel, Hellenbroek en Van de Groe op zijn naam staan. In Fieret heeft men een zeer bekwaam biograaf van Hoornbeeck gevonden. Hij schreef een goed leesbaar boek dat van prachtige illustraties is voorzien. Het boek nodigt tot lezen maar ook tot doorbladeren.
Het boek valt in twee delen uiteen. Het eerste en veruit het grootste deel wordt door de biografie gevormd. In het bibliografische deel worden enkele teksten van Johannes Hoornbeeck besproken en voor een deel weergegeven.
Fieret plaatst Hoornbeeck in de kerkelijke en wetenschappelijke context van zijn tijd. Hoornbeeck was een eminent geleerde. Vandaar dat in de titel van de biografie de woorden ‘een brede blik’ naast ‘een Bijbelse bril’ zijn opgenomen. Hoornbeeck kan als vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie worden gezien. Samen met zijn college Voetius schreef hij in de tijd dat hij hoogleraar was in Utrecht Geestelijke verlatingen. Een boek dat getuigt van een open oog voor de geestelijke noden die kinderen van God kunnen overkomen.
Het ging Hoornbeeck om een beleefd geloof dat zich uitte in een godzalige wandel. Daarnaast valt zijn irenische instelling op. Dat hij onder het gewone kerkvolk minder bekend werd, schrijft Fieret terecht toe aan het feit dat hij slechts één preek uitgaf. Hij was een wetenschapper die naar de gewoonte van die tijd zijn werken in het Latijn schreef.
Hoornbeeck’s brede wetenschappelijke interesse blijkt wel uit het feit dat hij boeken over uiteenlopende onderwerpen schreef. Zo schreef hij als eerste Nederlandse theoloog een homiletiek. Dit werk werd overigens pas in onze eeuw door dr. T. Brienen in het Nederlands vertaald.
Een van zijn meest bekende werken is Euthanasia, waarin hij voorbeelden uit het verleden van wel getroost sterven geeft. De ruimhartige instelling van Hoornbeeck komt naar voren in het feit dat hij in dat kader ook het sterven van keizer Karel V vermeld. Duidelijk wordt dat Hoornbeeck ervan uitging dat ook na de Reformatie binnen Rome nog kinderen van God waren.
Zending was ook een terrein dat de aandacht van Hoornbeeck had, zo blijkt uit zijn biografie. Kennis van de religies en culturen van de volken aan wie men het evangelie wenste te verkondigen, was naar zijn overtuiging onmisbaar. Zijn werk De conversione (Over de bekering) getuigt van deze visie op zending.
Een aparte plaats kende Hoornbeeck als het ging om de verbreiding en verkondiging van het evangelie toe aan het Joodse volk. Het resultaat van veertien disputaties over deze problematiek kwam in 1646 uit onder de titel Disputitiones XIV Anti-Judaicae (Veertien anti-Joodse disputaties). Bij het woord anti-Joods moeten wij beseffen dat dit slaat op de rabbinale Joodse religie en niet op het Joodse volk. Over de toekomstige bekering van het Joodse volk had Hoornbeeck zeer positieve gedachten. Hij verwierp dwang. Hij spoorde christenen daarentegen aan tot een voorbeeldig gedrag naar Joden.
Fieret wijst erop dat bij Hoornbeeck de aandacht voor de praktijk van de godzaligheid verbonden was met een open oog voor de samenleving en deelname aan de wetenschappelijke discussies van zijn tijd. Lange tijd werd het overgrote deel van de rechterkant van de gereformeerde gezindte gevormd door mensen die maatschappelijk nog onder de ‘kleine luiden’ van Kuyper zaten. Met het feit dat hij slechts één preek uitgaf, verklaart dit de geringe belangstelling voor Hoornbeeck in deze kring.
Met de maatschappelijke ontwikkelingen binnen de gereformeerde gezindte is Hoornbeeck in dat opzicht dichterbij gekomen. Dan is hij een voorbeeld van een brede blik met een Bijbelse bril te combineren. Staan in de samenleving en participatie in de wetenschap, maar dan wel met de houding van een pelgrim die mag weten een zondaar te zijn, gereinigd door Christus’ bloed.
Ik wens deze prachtige uitgave over Hoornbeeck in veler handen. Een felicitatie aan de auteur, het Hoornbeeck College en uitgeverij De Banier is wel verdiend.
W. Fieret, Johannes Hoornbeeck. Een brede blik, een Bijbelse bril (Apeldoorn: De Banier, 2021), hardcover 336 pp., €29,95 (ISBN 9789087187064)
Dr. P. de Vries - artikelen en opinie 