Abraham Kuyper over de doodstraf en de kruisdood van de Heere Jezus Christus

Abraham Kuyper is één van de grootste figuren uit de negentiende eeuw. Tege­lij­kertijd is hij zeer omstreden. In zijn eerste gemeente Beesd kwam hij onder andere door het contact met eenvoudige, godvrezen­de mensen tot inkeer. Hij gaf zijn vrijzin­nige inzichten prijs en werd ge­wonnen voor de gereformeerde leer. Kuyper zette zich vanaf die tijd in voor het her­stel van de kerk. Tenslotte stuurde hij welbewust aan op een breuk. Kuy­per is één van de grondleggers geworden van de Gereformeerde Kerken. Daar­naast stichtte hij de Vrije Universiteit. Hij was hoofdre­dacteur van “De Standaard” en ook nog enige tijd minister-president. Dat laat wel zien dat hij een man was van grote talenten en bijzondere werk­kracht.

Nog afgezien van zijn kerkelijke positie hebben meer­dere van zijn gedach­ten tegen-spraak opgeroepen. En dat te­recht. Ik denk aan zijn leer van de zoge­naamde vooronder­stelde wedergeboorte en voor­al aan zijn optimisti­sche kijk op de cul­tuur. Kuyper was een groot organisator, maar heeft hij niet te veel van organisa­tievorming verwacht en te weinig de noodzaak van persoonlijke om­gang met God beklemtoond?! Zo heeft hij zelf de kiemen gelegd voor de latere ontsporing van de Ge­reformeerde Ker­ken.

Het valt mij wel op dat Kuyper meer dan eens in een kwaad dag­licht wordt gesteld door mensen die nog veel verder van de ge­reformeerde be­lijdenis verwij­derd zijn dan dat bij Kuyper ooit het geval was. Een kwa­lij­ke kant van Kuy­per was dat hij een echt stra­teeg was, die mensen hetzij gebruik­te het­zij ne­geerde om zijn doelen te be­rei­ken. Te­gen­standers vermor­zelde hij of, als hem dat niet lukte, zweeg hij hen dood. Overi­gens heeft Kuy­per daarin, juist onder hen die zijn naam als een ne­ga­tief eti­ket ge­bruiken, vele navolgers. Na­volgers die tot veel kwa­lij­ker ker­kpo­litieke manoeuvres de toevlucht nemen dan Kuy­per ooit heeft gedaan.

Zelf heb ik grote reserves ten op­zichte van Kuy­per. Ik heb mij altijd zeer gegrepen gevoeld door Kohlbrugge die het verwachtte van het Woord van God. Kohlb­rugge heeft eens van Kuyper gezegd dat hij nog wei­nig wist van de ver­borgenheden die de Heere aan Zijn kinderen leert. Dat neemt niet weg dat Kuy­per ook positieve betekenis heeft ge­had. Zo heeft zijn kijk op de betekenis van organisatievorming niet alleen negatieve kanten. Bij de opening van de Vrije Universiteit hield Kuyper een rede met de titel “Soevereiniteit in eigen kring.” Daarin stelde hij: “Er is niet één ter­rein des levens waarover Koning Jezus die ons aller soeverein is, niet uitroept: Mijn.” In deze zinsnede beluisteren we zowel Kuypers militante opstelling en optimistische cultuurvisie als een oprechte begeerte heel het leven onder het beslag van het Woord van God te brengen.

Kuypers vi­sie dat in een niet-christe­lijke samenleving via christelij­ke organi­sa­tievorming getracht moet wor­den het christelij­ke erfgoed te be­waren en te versprei­den is voor Nederland van grote beteke­nis ge­weest. Deze visie van Kuyper is trouwens door heel de gereformeer­de ge­zindte, tot aan de uiterst rec­h­terzijde ervan, overgenomen. Daarbij had Kuyper meer dan sommige eigentijd­se voorstanders van christe­lijke orga­ni­satievorming een missio­naire in­slag had. Het ging Kuyper erom dat het hele volk voor ­Christus gewonnen werd.

Waar Kuyper ook ge­dwaald heeft of in gebreke is gebleven, in ieder geval heeft hij zonder enige reserve beleden dat de kruisdood van Chris­tus de eni­ge grond van de zaligheid is. Dat blijkt uit de vol­gende ge­beurte­nis. Het was een keer dat Kuyper een politieke rede hield in het Groningse dorp Zuidhorn. Omdat er geen lokaal was dat groot ge­noeg was om de men­sen te bevatten vond de samen­komst in de open lucht plaats. Nadat Kuyper had gesproken, kwam er debat. Een hoge ambte­naar uit Groningen stelde hem de vraag hoe hij voor de doodstraf kon zijn.

De ambtenaar betoogde: “Denkt u er niet aan dat de Heere Jezus door de overheid is ter dood veroordeeld en ter dood ge­bracht? Als de doodstraf er niet geweest was, dan zou dat niet gebeurd zijn.” Kuyper antwoordde daarop het volgende: “Onze Hei­land is ter dood gebracht, door de over­heid veroordeeld, stierf Hij aan het kruis. En nu ik daarvan ga spreken ontbloot ik het hoofd.” Daarbij zette hij zijn hoed af en alle hoeden en petten gingen af. “Nu belijd ik met al Gods volk, dat als de dood­straf niet geweest was, dat als de doodstraf niet geweest was het recht van de overheid die regeert bij de gratie Gods, en onze Koning en Heere niet tot de kruisdood was veroordeeld, er voor mij en voor u allen noch voor de tijd noch voor de eeuwigheid behoud zou zijn geweest. En wie dit met mij gelooft, die zeg­ge nu: Amen.” Een dui­zendvoudig amen galmde door de avondlucht. Hierop zocht Kuyper het aan­gezicht des Heeren in dankge­bed en gingen de aanwe­zigen uiteen.