De handschriften van het Oude Testament zijn geschreven in het kwadraatschrift dat in de eeuwen na de Babylonische ballingschap het oude Hebreeuwse letterschrift verdrong. Evenals het oude Hebreeuwse letterschrift wordt het kwadraatschrift van rechts naar links geschreven. Het telt 22 consonanten of medeklinkers (daarbij telt men de sin en de sjin als één consonant). Oorspronkelijk schreef men de handschriften uitsluitend in consonanten. De lezer voegde de vocalen of medeklinkers toe.
Vaak is de keuze welke vocaal men moet kiezen vanzelfsprekend. In enkele gevallen kan men een keuze maken. In een aantal gevallen is het verschil tussen de bestaande Hebreeuwse handschriften en de Septuaginta op deze wijze te verklaren. Als men in die tijd las, las men de teksten hardop. Toen de kerkvader Augustinus, Ambrosius leerde kennen, verbaasde hij zich erover dat deze dat niet deed.
De teksten van het Oude Testament werden van me et af aan ookvoorgedragen. Het was niet ongebruikelijk dat mensen die niet konden lezen, hele boeken uit hun hoofd konden voordragen. Meer dan eens ging ook de mondelinge vorm aan de schriftelijke vorm van een tekst vooraf.
Al stonden de vocalen dan niet in de geschreven tekst, zij waren door mondelinge voordracht en overdracht wel bekend. De traditie achter de vocalen is zeer oud. Aantoonbaar is dat zij dateert van vóór het begin van de christelijke jaartelling. Toen het Hebreeuws niet langer een gesproken taal was, gingen Joodse geleerden die men Masoreten noemt vocaaltekens aan de tekst toevoegen.
Er ontstonden meerdere vocalisatiesystemen. De tiberiënsische (naar de plaats Tiberias) vocalisatie, heeft uiteindelijk de andere vocalisatiesystemen verdrongen. Daaraan zijn de namen van de familie Ben Ašer en Ben Naftali verbonden. De Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS) biedt een Ben Ašer-tekst, namelijk de Codex Leningradensis die in 1008/9 werd gekopieerd. De enige afwijking van deze codex is dat in de BHS het boek Kronieken zoals in de meeste handschriften aan het slot staat en niet aan het begin van de zogenaamde Geschriften waarmee de synagoge het derde deel van het Oude Testament (Wet, Profeten, Geschriften) opent. Ook de Codex Aleppo is een Ben Ašer-tekst.
Behalve vocalen voegden de Masoreten aan de consonantentekst ook zogenaamde accenttekens toe. Deze tekens ontlenen hun naam aan het feit dat zij meestal geplaatst worden bij de lettergreep van het woord waar de klemtoon op valt. Dat is echter bepaald niet hun enige functie. Zij laten ons zien hoe de woorden, waaruit een zin is samengesteld, volgens de Masoreten bij elkaar horen. Voor de exegese is het van belang hieraan aandacht te schenken. Voor de poëtische Psalmen, Spreuken en Job (uitgezonderd de proloog en de epiloog) hanteerden de Masoreten een ander accentsysteem, al zijn er wel een paar accenten die overeenkomen.
Er zijn scheidende en verbindende accenten. De scheidende accenten geven de onderdelen van de zin en de verbinden accenten verbinden twee samenhangende woorden met elkaar. De accenten zijn geplaatst volgens het principe van tweedeling. De deling van een vers in tweeën door een krachtig scheidend accent, namelijk de atnach. Onderverdeling door minder krachtige, scheidende accenten in vieren enz.
De scheidende accenten kunnen qua kracht in vier groepen worden verdeeld. De verbindende accenten daarentegen hebben allen dezelfde kracht. Er zijn ook minder verbindende dan scheidende accenten. Evenals voor de vocalen geldt dat de mondelinge traditie van de accenttekens van vóór het begin van de christelijke jaartelling is.
De accenttekens hebben nog een derde functie. Zij leggen de cantilerende (dat wil zeggen: zangerige) voordracht van de tekst van het Oude Testament vast. Meerdere geleerden menen dat dit oorspron-kelijk zelfs de eerste functie van de accenttekens was. Dat is bepaald niet onwaarschijnlijk.
De relatie tussen de nogal bestaande cantilerende tradities (Ashkenazisch, Sefardisch, Jemenitisch enz.) en de Masoretische accenttekens is onduidelijk. We kunnen niet meer achterhalen in hoeverre de bestaande cantilerende tradities overeenstemmen met de traditie die de Masoreten zelf kenden.
Mark D. Futato Sr., Basics of Hebrew Accents (Grand Rapids: Zondervan Academics, 2020), paperback 113 pp., $ 16.99 (ISBN 9780310098423)
Voor wie klassiek Hebreeuws kan lezen, is dit door Mark D. Futato die als hoogleraar Oude Testament aan Reformed Theological Seminary in Orlando is verbonden, een goed leesbare en toegankelijke introductie tot de betekenis van de accenttekens in de Masoretische tekst.
Dr. P. de Vries - artikelen en opinie 