De kerkvaders over Genesis 1

Wij lezen de Schrift met de Kerk van alle eeuwen. Inzichten uit de kerkgeschiedenis hebben nooit het laatste woord, maar het is wel van belang er kennis van te nemen. De vraag naar de uitleg van de eerste hoofdstukken van Genesis staat volop in de belangstelling. Craig D. Allert die als universitair hoofddocent religieuze studies aan Trinity Western University in Langley, Brits Columbia is verbonden, schreef een studie over de uitleg van Genesis 1 door de kerkvaders. Zijn studie valt in twee delen uiteen. In het eerste deel wordt de context waarbinnen de kerkvaders schreven belicht en in het tweede deel krijgen een aantal kerkvaders het woord.

Allert wil daarbij de kerkvaders in hun eigen context verstaan en hen geen eigentijdse vragen opleggen die zij niet hebben gesteld. De grote plaats die de Schrift voor de kerkvaders had, wordt zonneklaar. Met alle middelen en vaardigheden waarover zij beschikten, hebben zij de Schrift gelezen en uitgelegd. De Alexandrijnse school las de Schrift allegorisch. Dat begrip had, zo stelt Allert terecht, een bredere betekenis dan wij er veelal aan toekennen. Uitleggers van deze school was het erom begonnen geestelijke lessen voor het heden uit de Schrift af te leiden. De Antiocheense school had een retorische benadering. Deze school ging het vooral om morele lessen.

Allert laat zien dat het onjuist is om een scherpe scheiding tussen letterlijke en allegorische Schrift-uitleg aan te brengen. Die twee lopen bij de kerkvaders telkens weer in elkaar over. In het eerste deel gaat hij in dit kader de polemiek aan met creationisten die vasthouden aan een scheppingsweek van letterlijk zeven dagen. De strikte scheiding die zij aanbrengen tussen kerkvaders die de scheppings-week letterlijk namen en anderen die deze allegorisch opvatten, blijkt niet te handhaven. Mijn bezwaar is dat deze polemiek teveel een eigen plaats heeft en zo deze studie ontsiert. Een lezer moet eerst door deze polemiek heen, voordat hij concreet het getuigenis van de kerkvaders zelf onder ogen krijgt.

Ook al kenden de kerkvaders onze eigentijdse vragen over schepping en evolutie niet, feit blijft dat de meesten uitgingen van letterlijke dagen van 24 uur, maar daarnaast ook allerlei geestelijke en morele lessen uit de scheppingsgeschiedenis trokken. Augustinus was met enkele anderen van mening dat de aard van de scheppingsdagen door ons niet kan worden bevat. Feit blijft ook dat de kerkvaders de leeftijden uit de geslachtsregisters bij elkaar optelden om de geschiedenis van de mensheid te berekenen. Zij komen dan levend in de eerste eeuwen na Chr. tot zesduizend jaar. Dat komt omdat zij de tekst van de Septuaginta volgden. Die telt 1500 jaar meer dan de Masoretische tekst.

Feit is ook dat op deze zaken bepaald niet de focus van de kerkvaders ligt. Zo kan Basilius de Grote vanuit Gen. 1:11 waar het opkomen van vruchtbomen wordt verteld, Johannes 15 ter sprake brengen. Christenen behoren als bomen te zijn die vrucht dragen. Zijn voorzichtigheid met figuratieve of geestelijke duidingen is ingegeven door het feit dat die gemakkelijk een invalspoort vormen voor ketterijen. Voor de kerkvaders was ook een vraag hoe het mogelijk is dat God, Die onveranderlijk is, de wereld heeft geschapen. Zij moesten zich verhouden tot de Griekse filosofie die uitging van de eeuwigheid van de materie.

Allert laat zien hoe Augustinus zich met deze vragen heeft ingelaten. Zijn antwoord is dat de schepping geen schepping in maar met de tijd was. Ook de tijd is een geschapen categorie. De schepping is niet strijdig met Gods onveranderlijkheid, want zij gaat terug op een eeuwig wilsbesluit van God. Het grote doel van de scheppingsgeschiedenis is volgens Basilius dat die in ons het verlangen wekt terug te keren naar het paradijs. Dan is het nodig dat wij dit aardse leven als een pelgrimsreis zien. Ik hoop dat elke lezer deze klassieke zienswijze op de boodschap van de Schrift bijvalt.

Craig D. Allert, Early Christian Readings of Genesis One. Patristic Exegesis and Literal Interpretation (Downers Grove: IVP Academic, 2018), paperback 338 p., $32,40 (ISBN 978-0-8308-5201-7)