Een mooi commentaar op de postexilische profeten

In de serie Apollos Old Testament Commentary verzorgde de Australische oudtestamenticus Antony R. Petterson het deel over de drie postexilische profeten. Het format van deze reeks is als volgt. Na een introductie zijn er steeds per behandelde perikoop de volgende rubrieken: 1. een geannoteerde vertaling van de auteur; 2. ‘vorm en structuur’ waarin de context en opbouw van de perikoop wordt belicht; 3. het commentaar; 4. de uitleg.

Deze serie belicht de oudtesta­mentische Bijbelboeken en is zeer bruikbaar bij de voorbereiding op de prediking. Dat komt omdat het geboden commentaar niet al te technisch en gedetailleerd is, terwijl zij bepaald wel academisch verantwoord is. Onder het kopje ‘uitleg’ wordt de theologische boodschap van een passage onder woorden gebracht en ook de brug geslagen naar het Nieuwe Testament.

Al heel vroeg vormden de twaalf kleine profeten een eenheid. Petterson gaat er mijn inziens terecht vanuit dat de redactie evenwel minimaal moet zijn geweest. Hij wijst er daarbij op dat de volgorde waarin deze boeken voorkomen een zekere variatie vertoont. De drie post­exilische profeten vormden wel altijd het sluitstuk.

Wat deze drie boeken met elkaar verbindt, is de restauratie van Jeruzalem. Haggai en Zacharia focussen daarbij op de restauratie van de tempel en het koningschap en Zacharia en Maleachi op de reiniging van de tempel en het land. Petterson typeert zijn benadering als confessioneel-kritisch. Hij wijst erop de Schrift op academisch niveau met het daarvoor beschikbare instrumentarium te onder-zoeken, maar wel vanuit de overtuiging dat de Schrift het Woord van God is.

Vooral het boek Zacharia roept een aantal vragen op. Hoe verhoudt zich hoofdstuk 1-8 tot 9-14? Petterson gaat ervan uit dat in principe het gehele boek van één auteur is. In Zacharia 9-14 is de stijl weliswaar anders dan die van de eerste acht hoofdstukken, maar vele thema’s uit de eerste helft van Zacharia keren in de tweede helft terug. In Zacharia 9-14 wordt vanuit verschillende perspectieven, zo betoogt Petterson, de uiteindelijke komst van Gods koninkrijk belicht.

Een tekst die uitleggers voor vragen stelt, is Zacharia 6:13. In aansluiting op de kroning van Jozua de hogepriester, wordt daar van de man die spruit/telg heet onder andere gezegd dat hij priester zal zijn op zijn troon en de raad van de vrede tussen die beiden zal zijn. Petterson gaat niet mee met de zienswijze dat in werkelijkheid ook Zerubabel als representant van het huis van David zou zijn gekroond, maar dat dit om politieke redenen in de tekst is wegge­werkt. Bij deze zienswijze slaan de woorden ‘en de raad van de vrede tussen die beiden zal zijn’ op de samenwerking tussen de hogepriester en de vorst uit het huis van David. De woor­den ‘hij zal priester zijn op zijn troon’ moeten dan als volgt worden opgevat: ‘er zal ook een priester zijn op zijn troon.’

Volgens Petterson is de troon de troon van God en de toekomstige vorst uit het huis van David mag op die troon ook als priester zitten. Het vredesberaad waarvan sprake is, is het beraad tussen de HEERE en de toekomstige vorst uit het huis van David. Nieuwtestamentisch spreken we dan van de Vader en de Zoon. Deze uitleg vinden wij reeds bij de kerkvader Hiëronymus. Wie in Zacharia 6 de toekomstige vorst uit het huis van David ook als priester getekend ziet, zal des te gemakkelijker de doorstokene uit Zacharia 12:6 met deze vorst kunnen identificeren. Deze kan dan weer gelijk worden gesteld met de herder uit Zacharia 13:7.

Bij Zacharia 11 is de vraag wat de achtergrond is van de verbreking van de stokken lieflijkheid en samenbinding en aan wie wij moeten denken bij de drie herders die in één maand worden uitgeroeid. Overtuigend is dat Petterson bij het verbreken van de stokken lieflijkheid en samenbinding ervan uitgaat dat de profeet zo het verleden visualiseert. Hij betrekt het op de tweespalt tussen het tweestammenrijk en het tienstammenrijk. Als het gaat om de drie herders die in één maand worden uitgeroeid heeft Petterson twee suggesties. We zouden aan de drie laatste koningen van het tweestammenrijk kunnen denken die elkaar snel opvolgden of aan de koningen, de profeten en de priesters.

Bij Maleachi is de vraag of dit een eigennaam is of dat de profeet van het laatste oudtesta­mentische Bijbelboek anoniem blijft. De naam Maleachi betekent namelijk ‘mijn bode/engel’. Is de titel van het boek daarom niet louter aan Maleachi 3:1 ontleend. Petterson verdedigt dat Maleachi toch een eigennaam is. Anders zou dit het enige profetische boek zijn dat niet met een profeet, van wie men de naam kent, is verbonden. Dat is minder waarschijnlijk. De bode/engel over wie in Maleachi 3:1 wordt gesproken, wordt in Maleachi 4:5 met Elia gelijk­gesteld.

Bij de engel van het verbond hebben de eeuwen door de uitleggers aan de engel van de HEERE gedacht die aan de HEERE gelijk is en toch van Hem onderscheiden wordt. Petterson meent dat de engel van het verbond uit Maleachi 3:1b gelijk moet worden gesteld met mijn engel in Maleachi 3:1a. De Heere  Die het volk aan het zoeken is, is dan niet dezelfde als de engel in wie het volk zijn lust heeft. Zelf geef ik aan de traditionele uitleg de voorkeur.

Heel mooi wijst Petterson erop dat de dag van de HEERE waarover de oudtestamentische profeten spraken onder de nieuwe bedeling zowel verleden tijd als toekomst is. In het kruis van Jezus Christus heeft het oordeel en Gods ontferming waarover de profeten spraken gestalte gekregen. Wie door het geloof met Jezus Christus is verbonden en uit Hem leeft, hoeft het toekomende oordeel niet te vrezen. Immers voor hem of haar is Gods toorn door Jezus Christus geblust. Ik kan dit mooie commentaar niet alleen predikanten en theologiestudenten, maar ook gemeenteleden die het Engels redelijk beheer-sen, aanbevelen.

Antony R. Petterson, Haggai, Zechariah & Maleachi, Apollos Old Testament Commentary (Downers Grove/Nottingham: IVP-USA/Apollos, 2015) hardcover 451 p. $45,– (ISBN 978-0-8308-2524-0)