Een waardevol commentaar op de eerste Schriftprofeet

De profeet Amos is de eerste zogenaamde Schriftprofeet. Zijn optreden gaat grotendeels aan dat van Hosea vooraf. Hij behoort tot de twaalf Kleine Profeten. Het woord ‘klein’ slaat op de omvang van de boeken van deze profeten en niet op hun betekenis. Dat Hosea en Joël aan Amos voorafgaan heeft literaire redenen. Als we de profeet Joël in dezelfde tijd dateren als Hosea en Amos is de ordening van de twaalf Kleine Profeten in sterke mate chronologisch. Daarnaast zijn er allerlei literaire en thematische verbindingen aan te wijzen. Het belangrijkste overkoepelende thema is dan ongetwijfeld dat van de komende dag des HEEREN.

Op het boek Amos zijn tal van commentaren geschreven. Een buitengewoon waardevolle uitleg vin-den we in de serie Concordia Commentary. Deze serie kenmerkt zich erdoor dat een hoog acade­misch niveau verbonden is met diepe eerbied voor de Schrift als het onfeilbare Woord van God. Daarnaast wordt niet alleen uitleg geboden, maar wordt ook toepassing gegeven. Dat maakt deze serie zeer bruikbaar bij de voorbereiding op de prediking. De schrijvers komen allen uit de kring van de Lutheran Church Missouri Synod, een kerk die vasthoudt aan de verbindende kracht van de lutherse belijdenis-geschriften.

Het deel op Amos verscheen al weer ettelijke jaren geleden en wel in 2009. De auteur is R. Reed Lessing. Hij geeft aan dat hij bij de uitleg niet op zoek gaat naar een vermeende constructie die tot achter de tekst zoals die voor ons legt teruggaat. Nadrukkelijk is voor hem uitleg ook iets anders dan toepassing. We mogen de betekenis van de tekst niet puur afleiden uit de werkingsgeschiedenis van de tekst. We moeten ons de vraag stellen wat de auteur met zijn woorden ons wilde meedelen. De benadering waarmee de auteur de tekst benadert, typeert hij als retorisch. Uitgangspunt is de eenheid van de tekst zoals die voor ons ligt.

Het feit dat Lessing heel terecht uitleg en toepassing niet in elkaar laat opgaan en aangeeft dat een commentaar allereerst de taak heeft de tekst uit te leggen, betekent niet dat hij van mening is dat uitleg zonder toepassing kan. Immers als de Schrift als de stem van de levende God wordt gelezen, is toepassing een onmisbaar onderdeel van de ontvouwing van de tekst. Bij het doortrekken van de boodschap van Amos laat de auteur zich laten door de definitieve uitleg van het Oude Testament in het Nieuwe Testament die als focus de vervulling in Christus heeft. Zo heeft de kerk der eeuwen het Oude Testament gelezen. In de concrete, theologische toepassingen die Lessing wordt naast de lutherse belijdenisgeschriften nog al eens naar de kerkvaders en uiteraard naar Luther verwezen. Deze verwijzingen verhogen de waarde van de geboden uitleg.

Al ver vóór het begin van de christelijke jaartelling werden de boeken van de twaalf Kleine Profeten als een eenheid gezien. Dat kunnen we afleiden uit het buiten-canonieke boek Jezus Sirach. Met name de laatste decennia zijn de afzonderlijke boeken van de twaalf Kleine Profeten vooral uitgelegd in het kader van het geheel. Lessing wil aandacht schenken aan de verbanden met de andere Kleine Profeten maar toch allereerst het boek Amos vanuit zichzelf uitleggen. Dat is mijn inziens de juiste benadering.

De commentaar van Lessing bevat, zoals in delen van de Concordia Commentary gebruikelijk is, een aantal excursen. Er zijn excursen over onder andere Hebreeuwse poëzie, het land, de sabbat en het Assyrische rijk. Niet minder dan de verwijzingen naar stemmen uit de kerkgeschiedenis verhogen de excursen de waarde van deze commentaar. Lessing verdeelt het boek Amos afgezien van het opschrift en de introductie (1:1-2) in vier delen: 1. oordelen tegen de volkeren (1:3-2:16); 2. uitspraken over Israël (3:1-6:14); 3. visioenen (7:1-9:10); 4. het herstel van de vervallen tent van David.

De auteur laat zien dat Amos een vermogend man geweest moet zijn. Hij fokte schapen en kweekte vijgen. Hij was goed thuis zowel in nationale als internationale verhoudingen. Als Amos tegen de priester dat geen profeet of profetenzoon is, bedoelt hij dat niet voor zijn profetieën wordt betaald. Hij staat niet op de loonlijst van een koning die alleen maar profetieën van heil wil horen. Een verwachting waaraan een valse profeet voldoet.

Amos heeft het oordeel niet alleen over de omliggende volkeren aangezegd, maar ook over Juda en Israël. Zijn profetische arbeid vindt vooral plaats in het tienstammenrijk. Juist omdat Israël door de HEERE is verkoren, kan en mag de HEERE aan Israël hogere eisen stellen dan aan de omliggende vol-keren. De HEERE wordt door Amos getekend als een leeuw die brult (vgl. 1:3; 3:8). Omdat Israël Gods verbond overtreedt en niet leeft overeenkomstig zijn verkiezing, komt de HEERE met Zijn oordelen. Amos moet als profeet de oordelen die komen aanzeggen. Economisch gezien was de regering van Jerobeam II een bloeiperiode. Geestelijk was dat anders. Het is in het bijzonder het sociale onrecht dat Amos aan de kaak stelt.

Zoals mensen vrezen als zij een leeuw horen brullen, zo kan Amos niets anders doen dan profeteren, omdat de HEERE heeft gesproken. De oordelen die Amos heeft voorzegd vonden in eerste instantie hun vervulling in het verwoestende optreden van de Assyriërs. In de tweede helft van de achtste eeuw vóór Chr. ontwikkelde Assyrië zich tot een wereldmacht. Lessing gaat niet mee met de door vele oudtestamentici aangehangen overtuiging dat het slot van het boek Amos over het herstel van het huis van David niet van de profeet zelf is, maar een latere toevoeging van de hand van redactoren. Voor een door de HEERE gezonden profeet kon oordeel nooit het laatste woord zijn. Al overtrad Israël Gods verbond en kwam de HEERE daarom met Zijn oordelen, Hij blijft toch ondanks de ontrouw van de getrouwe Die door het oordeel heen Zijn volk met Zijn heil bezoekt.

Lessing besluit zijn commentaar met een excurs dat als titel heeft ‘preken zoals Amos’. Echte prediking is geen prediking over God, maar prediking in de naam van God. Wet en Evangelie moeten en mogen in de kracht van de Heilige Geest worden verkondigd als middel om de kerk te doen herleven.

R. Reed Lessing, Amos, Concordia Commentary (St. Louis: Concordia Publishing House, 2009), hardcover 744 pp., $59,99 (ISBN 9780758612694