Paulus en de kritiek op hem geuit in de loop van de eeuwen

Zoals de ondertitel van zijn studie duidelijk maakt namelijk The Apostle and His Critics through the Centuries , vraagt Patrick Gray, associate professor religieuze studie aan Rhodes College, de aandacht voor kritiek op Paulus gedurende de eeuwen. Een kritiek die al klonk bij zijn leven. Vandaar ook dat hij zijn studie de titel gaf Paul as a Problem in History and Culture. De studie van Gray bestaat twee delen. Het eerst deel gaat over anti-paulinisme de eeuwen door en het tweede over anti-paulijnse contexten, subtexten en pretexten

Dat Paulus omstreden was, blijkt in het Nieuwe Testament in de brieven van Paulus zelf en in het boek Handelingen. Gray gaat ervan uit dat ook in de brief van Jacobus kritisch op Paulus wordt gereageerd. Dat vraag ik mij af. Nergens komt in deze brief de ceremoniële wetgeving aan de orde. Daarbij komt dat het niet onmogelijk is de brief van Jacobus heel vroeg te dateren.

In de late oudheid verdwijnen, zo laat Paulus zien, christelijke stemmen die kritisch ten op­zichte van Paulus. Dat ligt anders bij de Joden. Met de opkomst van de islam komt er ook isla­mitische kritiek op Paulus. Hij word zowel als een bedrieglijke Jood als heiden getekend die de wet van Mozes en het ware monotheïsme verloochent om de gunst van het keizerlijke Rome te winnen.

Met de opkomst van de Verlichting gaan ook binnen het christelijke Westen kritische stemmen over Paulus klinken. Bij vergelijking van Jezus en Paulus zit Paulus in de beklaagdenbank. Paulus, zo meende hen, maakte het mogelijk dat de simpele religie van Jezus omgebogen werd in bijgelovig systeem. In de twintigste eeuw is Paulus onder ander vrouwenhaat en recht­vaardiging van de rechtvaardiging van de slavernij verweten.

Kritiek is er op Paulus uitgeoefend dat hij de mozaïsche wetgeving opgaf om het christelijke geloof voor heidenen aantrekkelijk te maken. Van islamitische zijde klonk daarentegen in de Middeleeuwen het verwijt dat Paulus het christelijke geloof gerejudaïseerd zou hebben. Een verwijt dat in moderne tijd door Nietzsche is herhaald en dat wij ook bij de nazi’s tegenkomen.

Joodse critici van Paulus in de eerste eeuw betichten hem juist van libertinisme, terwijl in de twintigste eeuw Paulus vooral vanwege zijn seksuele ethiek wel moralisme is verweten. Men meende hem ook wel als een neuroticus te kunnen typeren. Met zijn nadruk op de leer werd Paulus als een wegbereider van het fundamentalisme gezien. Een beweging die dan bepaald niet positief wordt gewaardeerd. Paulus zou zichzelf ook vaak tegenspreken en vooral zouden zijn daden niet altijd sporen met zijn woorden. Hij zou dan ook een hypocriet zijn.

In de conclusie geeft Gray aan dat degenen die Jezus en Paulus uit elkaar trekken ten nadele van Paulus, veelal voor hen moeilijke uitspraken van Jezus negeren. Geheel juist is wel wat Gray stelt dat de vraag naar de verhouding van Paulus en Jezus niet los staat van de aanvaar­ding dan wel verwerping van Paulus’ boodschap aangaande Jezus.

Patrick Gray, Paul as a Problem in History and Culture: The Apostle and His Critics through the Centuries (Grand Rapids: Baker Academic, 2016), hardcover 262 pp., $33,– (ISBN 9780801048838)