Adolph L. Harstad, professor exegetische theologie aan het Bethany Lutheran Theological Seminary, Mankato, Minnesota, verzorgde in de serie Concordia Commentary het deel op Deuteronomium. De kracht van de Concordia Commentary is dat de daarin geboden uitleg zonder reserve uitgaat van de Bijbel als het onfeilbare Woord van God en daarbij zowel van hoog academisch niveau is als recht doet aan de theologische en geestelijke boodschap van de Schrift.
Aan de eigenlijke uitleg gaan opmerkingen over de Hebreeuwse dan wel Griekse tekst vooraf. Vooral de Hebreeuwse tekst stelt ook hen die redelijk tot goed thuis zijn in het Bijbelse Hebreeuws, meer dan eens voor vragen. Dan is de rubriek met opmerkingen over de tekst van de Concordia Commentary een uitnemende gids.
Het feit dat de uitleg echt recht doet aan de theologische en geestelijke boodschap van de Schrift maakt deze serie zeer geschikt voor de preekvoorbereiding. Sinds ik van de Concordia Commentary weet, heb ik zeker als het gaat om een serie op het Oude Testament, deze serie altijd als eerste de studenten aanbevolen.
Voor het Oude Testament kan ik geen serie noemen die zich met deze serie kan meten. De grondige en gedegen uitleg maken dat men na gebruik van dit commentaar een ander wetenschappelijk getint commentaar niet meer echt nodig heeft, terwijl de wijze van uitleg ook al handvatten biedt voor de prediking.
Al deze kwaliteiten vinden we terug in de uitleg die Harstad geeft op het boek Deuteronomium. In de inleiding die aan de eigenlijke uitleg voorafgaat, wijst de auteur op de grote betekenis van het boek Deuteronomium. Het vormt niet alleen de brug naar de historische boeken die erop volgen maar feitelijk naar de hele rest van het Oude Testament. Hij vergelijkt de betekenis van Deuteronomium voor het Oude Testament met die van de brief aan de Romeinen voor het Nieuwe Testament.
Veelzeggend is ook dat het met Psalmen en Jesaja tot de meest geciteerde Bijbelboeken van het Oude Testament in het Nieuwe Testament behoort. Naast de vijftig citaten vinden we in het Nieuwe Testament meer dan honderdveertig zinspelingen op dit oudtestamentische Bijbelboek.
Heel nadrukkelijk houdt Harstad vast aan het mozaïsch auteurschap van Mozes, al neemt hij wel een aantal postmozaïsche toevoegingen aan waaronder uiteraard het verslag van de dood van Mozes. Het overgrote deel van het boek Deuteronomium bestaat uit een drietal redevoeringen van Mozes. De laatste vier hoofdstukken die op de derde redevoering volgen, hebben allen betrekking op het einde van het leven van Mozes.
Expliciet keert hij zich tegen de gedachte dat Deuteronomium zich weliswaar presenteert als een verslag van redevoeringen van Mozes aan het einde van de woestijnreis maar dat dit boek in werkelijkheid pas geschreven is als reformatieprogramma ten tijde van de regering van Josia. Evenals bij ons gedaan is door dr. Mart-Jan Paul wijst hij erop hoe fundamenteel de datering van Deuterono-mium is voor het verstaan van de ontwikkelingen van het Oude Testament en hoezeer hier de wegen uiteengaan van hen die het zelfgetuigenis van de Schrift verdisconteren in hun onderzoek en van hen die dat niet doen.
Harstad karakteriseert Deuteronomium als een weergave voor het gehele volk van de geestelijke en morele zaken vervat in het verbond aan de Sinaï. De wetgeving in Deuteronomium draagt geen allesomvattend karakter. Het feit dat het boek voor het gewone volk bestemd is, verklaart dat de priesterlijke wetgeving slechts terloops naar voren komt. De wetgeving in Deuteronomium is ook gericht op het verblijf in Kanaän.
Volgens de wetgeving in Leviticus en Deuteronomium moest het slachten van een dier altijd in het kader van een offer geschieden. Dat was realiseerbaar in de woestijn. Het boek Deuteronomium geeft vrijheid om het slachten van een dier los te koppelen van een offer. Daar staat weer tegenover dat het Pascha in het heiligdom moest worden gevierd. Elke mannelijke Israëliet krijgt de verplichting driemaal per jaar bij de grote feesten naar het heiligdom te gaan.
Belangrijk is dat in de wetgeving van Deuteronomium zowel wetten zijn gericht op het instituut van profetie als een koningswet. De wet over de profeten vindt, zo stelt Harstad terecht, haar volkomen vervulling in de Heere Jezus Christus. Er slechts één profeet die Mozes overtreft en dat is de Heere Jezus Christus
Kenmerkend voor het Oude Testament is dat de wetgeving in het kader van het verbond staat. Dat zien we al bij de wetgeving op de Sinaï. In navolging van onder andere K.A. Kitchen en Richard S. Hess stelt Harstad dat het boek Deuteronomium de structuur weerspiegelt van Hettitische vazalverdragen en niet van neo-Assyrische vazalverdragen. Hij wijst dan onder andere op de historische proloog. De analogie met de Hettitische vazalverdragen is een argument voor de vroege datering van Deuterono-mium. De bewuste verdragen stammen uit het tweede millennium vóór Chr.
In de tekst wisselen enkelvoud en meervoud elkaar af. Dat vinden we ook buiten Israël in vazal-verdragen. Het wijst niet op verschillende bronnen. Het enkelvoud onderstreept de eenheid van het volk en het meervoud de verantwoordelijkheid van iedereen afzonderlijk binnen het volk.
Harstad wijst op het grote belang van de wijze waarop Mozes zijn laatste aansporingen aan zijn volk, het volk tot gehoorzaamheid zoekt te motiveren. Tegenover de zondigheid en eigenzinnigheid van het volk staat Gods genade, liefde en trouw. Trouw die door de ballingschap heen – die aan het einde van het boek Deuteronomium wordt voorzien – blijft bestaan.
Terecht stelt Harstad dan ook dat het boek Deuteronomium vol is van verkondiging van het Evangelie. De gehoorzaamheid aan Gods verbond mag en moet daarom ook het karakter van kinderlijke en liefdevolle gehoorzaamheid hebben. In dit verband is van belang dat Harstad erop wijst dat thora niet alleen ‘wet’, maar ook ‘onderwijs’ betekent.
Evenals bij andere delen van de Concordia Commentary het geval is, telt ook dit deel een aantal excursen. Deze excursen zijn van de hand van William B. Kessel en gaan over de betekenis van Mozes, de tien geboden als het hart van de Thora, slavernij in de Bijbel, bomen in de Bijbel, de bruidsprijs, het onderscheid dat er behoort te zijn tussen Israël en de oorspronkelijke bevolking van Kanaän en de betekenis van zegenen. De excursen hebben zondermeer een toegevoegde waarde. Ze dragen bij aan een beter verstaan van het Oude Testament zowel in theologisch als cultureel opzicht. Het zal duidelijk zijn dat ik dit commentaar van harte aanbeveel.
Adolph L. Harstad, Deuteronomy, Concordia Commentary (St. Louis: Concordia Publishing House, 2022), hardcover 1076 pp., $64,99 (ISBN 9780570063186)
Dr. P. de Vries - artikelen en opinie 