Zicht op de Bijbelse boodschap. Een viertal bijdragen over de boodschap van het Oude en Nieuwe Testament

Aan het einde 2021 verscheen van mijn hand een bijbels-theologische studie waarin ik vier onder-werpen behandel. De titel luidt: Zicht op de Bijbelse boodschap. Een viertal bijdragen over de bood-schap van het Oude en Nieuwe Testament. Het woord vooraf geeft inzicht in wat de lezer kan verwachten

*

Woord vooraf

Deze studie bestaat uit vier hoofdstukken die gaan over wat in de theologie als wetenschap ‘Bijbelse theologie’ heet. Dat is een aparte discipline. Wie deze aanduiding niet kent, zal wellicht daarbij denken aan theologie genormeerd door de Schrift. In die zin behoort alles bijbelse theologie te zijn. De Reformatie stelde nadrukkelijk dat alleen de Schrift, en niet de kerkelijke traditie, de uiteindelijke norm en bron daarvan is. Dan gaat het om Godgeleerdheid als het spreken en denken over God in de wetenschap dat Hij Zich in de Bijbel als Zijn Woord heeft geopenbaard. In die zin is alle gezonde theologie bijbelse theologie.

Sinds de achttiende eeuw heeft echter binnen de theologie als wetenschap de aanduiding ‘Bijbelse theologie’ een toegespitste betekenis gekregen. Ze staat in tussen exegese die zich richt op concrete passages en de dogmatiek die zich bezint op de Bijbel als geheel. Goede dogmatiek luistert naar de Schrift als de uiteindelijk bron en norm van het geloof. Dat luisteren naar de Schrift doet zij wel samen met de kerk van alle eeuwen. Inzichten – ook exegetische inzichten uit de kerkgeschiedenis – hebben niet het laatste woord, maar daarom zijn ze nog niet zonder betekenis. Wie meent de Schrift te moeten lezen zonder zijn winst te doen met inzichten van vorige generaties, is wel heel hoogmoedig.

In de dogmatische reflectie wordt de doordenking van de inhoud van de Schrift gerelateerd aan het verstaan van de Schrift door de kerk der eeuwen en gezonde dogmatiek weet zich gebonden aan de dogmatische beslissingen van de kerk. De dogmatiek wil ook uitdrukkelijk het belangde relevantie van de bijbelse boodschap voor het heden duidelijk maken. Dogmatiek heeft een missionaire spits.

Bij Bijbelse theologie in de meer beperkte zin van het woord gaat het om de theologie van de afzonderlijke bijbelse getuigen. De wetenschap dat de Bijbel een eenduidige en samenhangende boodschap heeft, is het uitgangspunt van alle gezonde theologie. Binnen dit kader wordt in de Bijbelse theologie gevraagd naar de eigen boodschap en het eigen accent van bijbelse getuigen en bijbelschrijvers.

Al bevat de Bijbel geen theologie in de vorm van dogmatische traktaten, de Bijbelboeken zijn wel geschreven vanuit bepaalde theologische inzichten. Dat geldt niet alleen voor de profeten en de brieven, maar ook voor de historische gedeelten van de Bijbel. Zij gaan uit van- of vooronderstellen een bepaalde visie op God, op de werkelijkheid en op de toegang van de mens tot God.

Bij de Bijbelse theologie valt het accent niet op de doordenking van de bijbelse openbaring als geheel, maar op de historische ontwikkeling, op de voortgang in de openbaring, op de diversiteit van het Schriftgetuigenis, overigens binnen de eenheid er­van. De Bijbelse theologie kan weer worden onderverdeeld in de theologie van het Oude Testament en van het Nieuwe Testament. Er wordt niet alleen op de eigenheid van de afzonderlijke bijbelse getuigen gelet, maar ook gevraagd hoe bepaalde thema’s in het Oude Testament of in het Nieuwe Testament aan de orde komen.

Wanneer is aangegeven dat de Bijbelse theologie tussen exegese en dogmatiek instaat, moet dat niet zo worden opgevat dat de lijn louter van exegese via de Bijbelse theologie naar dogmatiek gaat. In de praktijk is er sprake van een heen en weer beweging. Niemand leest de Bijbel neutraal en de Bijbel kan ook niet neutraal worden gelezen. Zicht op de Bijbel als geheel werkt door in de wijze waarop Bijbelse theologie wordt bedreven. Vanuit het zicht op een Bijbelboek als geheel krijg je oog voor de betekenis van de delen en omgekeerd.

Dit alles neemt niet weg dat goede Bijbelse theologie alleen mogelijk is als er sprake is van grondige exegese. De Bijbelse theologie is er dan niet in de laatste plaats om de dogmatiek bij de concrete inhoud van de Bijbel te bepalen in haar diversiteit binnen de grenzen van de eenheid. In de praktijk zijn ook de grenzen tussen exegese, Bijbelse theologie en dogmatiek vloeiend.

Deze studie gaat niet diep in op concrete bijbelse passages en evenmin worden in het licht van de Schrift als geheel bepaalde leerstukken ontvouwd. Twee hoofdstukken zijn aan thema’s uit het Oude Testament gewijd en twee aan thema’s uit het Nieuwe Testament. Bij de oudtestamentische thema’s gaat het om de boodschap van verzoening, die dan afgegrensd wordt naar het verstaan daarvan door de volkeren rondom Israël, en daarnaast om de boodschap van bekering bij de profeten. Het grote belang van beide thema’s voor het kerkelijke leven en het persoonlijke geestelijke leven behoeft geen betoog. De nieuwtestamentische thema’s die worden behandeld zijn hemel en hel in de prediking van de Heere Jezus Christus en de aard en het taalgebruik van het Evangelie naar Johannes. Deze hoofdstukken geven elk op eigen wijze inzicht in het onderwijs en de persoon van de Heere Jezus Christus.

Aan elk hoofdstuk is een rubriek ‘Geraadpleegde literatuur’ toegevoegd. Een enkele titel wordt bij meer dan een hoofdstuk vermeld. Er is voor deze opzet gekozen om de lezer die zich in een concreet thema verder wil verdiepen op weg te helpen. Niet alle vermelde literatuur is geschreven vanuit de overtuiging dat de Bijbel de stem is van de levende God. Wel geldt van de meeste vermelde titels dat zij binnen de Bijbelwetenschap een conservatief standpunt weerspiegelen. Zelf heb ik er altijd wel iets uit geleerd. De hoofdstukken in dit boek hebben elk hun eigen ontstaansgeschiedenis. Dat verklaart dat aan het ene hoofdstuk meer noten zijn toegevoegd dan aan het andere.

Bestudering van de Bijbel geeft mijzelf telkens weer vreugde. Academisch onderzoek van de Schrift is voor mij ingebed in de verborgen omgang met de HEERE, vanuit de wetenschap dat het niet slechts een geloofsovertuiging is dat de Bijbel de stem is van de levende God, maar dat dit werkelijk zo is. Wie de Schrift niet zo leert lezen, zal nooit tot de diepste kern van de Schrift doordringen. Immers, het ziet het meest wezenlijke aspect, wat ook waar blijft als het niet in geloof wordt erkend, over het hoofd. Wie de Schrift wel zo leest, mag en moet hulpmiddelen gebruiken om haar beter te verstaan.

De een zal andere hulpmiddelen gebruiken dan de ander. De een is in staat er meer te gebruiken dan de ander. Deze studie heeft de bedoeling om zo’n hulpmiddel te zijn. Niet minder, maar ook niet meer. Moge het lezen ervan ons nog dieper leren erkennen en belijden: ‘In alle volmaaktheid heb ik een einde gezien; maar Uw gebod is zeer wijd’ (Ps. 119:96).

dr. P. de Vries, Zicht op de Bijbelse boodschap. Een viertal bijdragen over de boodschap van het Oude en Nieuwe Testament (Kampen, Brevier, 2021), 280 pp., €24,99 (ISBN 9789492433855)