Tien preken met levensschetsen van predikanten rondom het Reveil

Bij uitgeverij De Schatkamer verscheen onder redactie van dhr. A.B. Goedhart een bundel met tien preken van hervormde predikanten die allen een band hadden met het Reveil. Dan moet in het bijzonder het Friese Reveil worden genoemd. Van de tien predikanten hebben er vijf in Friesland gearbeid. Aan elke preek gaat een levensschets van de betreffende predikant van de hand van Goedhart vooraf.

De bundel opent met een woord vooraf van ds. N. den Ouden. Dit wordt gevolgd door een kerkhistorische inleiding van de hand van wijlen ds. L.H. Oosten. Van vaderszijde kwam het voorgeslacht van ds. Oosten uit Friesland en hijzelf begon in deze provincie zijn ambtelijke loopbaan en vestigde zich er weer na zijn emeritaat.

Terecht stelt Oosten dat meer dan eens geen recht is gedaan aan het feit dat juist ook in de negentiende eeuw nog van tal van hervormde kansels een Bijbelse en gereformeerde prediking klonk en vooral ook op het grondvlak velen bleven bij het geloof, zoals verwoord in de gereformeerde belijdenis. De gedachte dat het slechts hier en daar nog een enkele predikant gold, is kennelijk strijdig met de feiten.

In de negentiende eeuw zag men in de Hervormde Kerk niet alleen de opkomst van modernisme en vrijzinnigheid, maar ook herleving en geestelijke bloei. Oosten noemt dit niet, maar als in de tweede helft van de negentiende eeuw gemeenten de mogelijkheid krijgen om zelf invloed te hebben op de verkiezing van kerkenraden (iets waaraan de zesjaarlijkse stemming in de huidige kerkorde van de Hersteld Hervormde Kerk nog herinnert), worden in tal van kerkenraden mannen gekozen die van harte de gereformeerde belijdenis liefhebben en gaan deze kerkenraden er vervolgens toe over om een predikant die de gereformeerde leer brengt, te beroepen. Dat is een bewijs hoezeer op het grondvlak van de Hervormde Kerk de gehechtheid aan de gereformeerde belijdenis was gebleven.

Discussies over verbond, verkiezing en aanbod van genade die de afgescheiden kerken hebben beroerd en verdeeld, zijn grotendeels aan de hervormd-gereformeerde richting voorbijgegaan. Die werd gekenmerkt door een stuk eenvoud in theologie, terwijl in de prediking niet in de laatste plaats de nadruk viel op eenvoud in levensstijl. Dat behoort bij het pelgrimsleven van een christen.

We vinden dit terug in De erfenis geschonken. De kracht van de daar weergegeven preken is hun diepgang en eenvoud. Christus als volkomen Zaligmaker staat centraal. De preken zijn appellerend, onderscheidenlijk en bevindelijk. Zowel onbekeerden als kinderen van God worden aangesproken. Zoekenden wordt de weg gewezen.

De eerste preek in de bundel is van de hand van ds. C.C. Callenbach. In onderscheid met zijn zwager ds. G.F. Gezelle Meerburg ging hij niet met de Afscheiding mee. De weergegeven preek gaat over het getuigenis van de Geest waarvan sprake is in Rom. 8:16. In de preek komt naar voren hoe noodzakelijk het is van dit getuigenis van Gods Geest te weten. Zonder het getuigenis van Gods Geest draagt ons geloof, hoe rechtzinnig het ook is, slechts een verstandelijk karakter. Callenbach neemt kleingelovigen bij de hand die dit getuigenis wel hebben ontvangen, maar nog niet helder horen en onderscheiden. Hij spoort hen aan alles in het werk te stellen om een helderder beleving te mogen ontvangen.

Van de hand van ds. J.W. Felix over wie dr. Bart Spruyt de prachtige biografie Oud-hervormd schreef, is een preek opgenomen over 1 Kor. 15:55-57. Duidelijk komt in deze preek naar voren hoe Wet en Evangelie een plaats hebben in de verkondiging. De Wet wordt gepredikt om hoorders hun schuld voor God duidelijk te maken. Daartegenover wijst Felix op de volkomen zaligheid die in Christus te vinden is. Hij spoort zijn hoorders aan hun mond open te doen om vrijmoedig van Hem te begeren wat wij als zondaren nodig hebben. Door het toevluchtnemend en zaligmakend geloof, zo stelt Felix, krijgen wij deel aan Christus. Een christen is iemand die zich helemaal vastklemt aan het kruis. Hij maakt van Christus gebruik als Profeet, Priester en Koning.

Ds. J.H. Guldenarm die afkomstig was uit een Fries predikantengeslacht en zelf ook zijn ambtelijke loopbaan in Friesland begon, merkt in de preek die van hem wordt weergegeven op, dat twee waarheden voortdurend naar voren komen, namelijk zonde en genade. Het Evangelie kan zonder kennis van zonde nooit werkelijk betekenis voor ons krijgen. Wordt voorbijgezien aan de schuld, dan gelooft men een leugen. Als zonde en schuld in het juiste Bijbelse licht worden gezien, dan zullen we Christus nodig krijgen en Hem zo in Zijn dierbaarheid leren kennen.

Ik wens de bundel De erfenis geschonken, waarvan ik uit drie preken iets weergaf in veler handen. Er verscheen reeds een tweede druk en ik hoop dat zoveel mensen hem aanschaffen dat er nog een derde nodig blijkt te zijn. Elk van de tien preken is de moeite van het lezen waard.

In de eenentwintigste eeuw hebben wij dezelfde boodschap nodig als in deze negentiende-eeuwse preken klonk. Wij leven in een andere tijd en de Nederlandse samenleving is onherkenbaar veranderd. Preken in onze tijd moeten ook als het gaat om de vragen die dat oproept richting geven.

Echter, de vraag hoe wij God zonder vrees kunnen ontmoeten en wat het betekent om voor Hem te leven, zijn vragen die tijden en culturen overtreffen. Sinds de zondeval is er alleen toegang tot God door Christus en aan Hem worden wij verbonden door de Heilige Geest Die overtuigt van zonde, het geloof werkt, troost en vernieuwd.

Mijn bede is dat wij ook in onze tijd een geestelijke herleving mogen zien. Dan doen we er verstandig aan weg te blijven bij allerlei uitgesponnen theologische discussies en anderen daarvan weg te roepen. Voor we er erg in hebben, lijkt de boodschap dan meer een soort wiskundige formule dat wel het verstand bevredigd, maar het hart koud laat. Het Evangelie dat verlost van de vloek van de wet is de kracht Gods tot zaligheid.

Laat niemand op welke wijze dan ook wegkijken van zijn schuld voor God en met een openstaande schuld verder leven. Laten wij tot die Christus Die ons in het Evangelie verkondigd en betuigd wordt de toevlucht nemen. Wie van Hem een leerling wordt, bemerkt dat hij dat ook moet blijven. Altijd blijft er meer van Hem en over Hem te leren en dat in gemeenschap met Hem. De preken uit De erfenis geschonken kunnen onder Gods zegen daartoe een stimulans zijn. De levensschetsen die eraan voorafgaan, vermeerderen onze kennis van de kerkgeschiedenis. Dat is ook mooi meegenomen. We zien zo iets van Gods trouw in de geschiedenis van Zijn kerk.

A.B. Goedhart (red.), De erfenis geschonken. Tien preken met levensschetsen van predikanten rondom het Reveil (Rumpt: De Schatkamer, 2021), hardcover 239 pp., €18,95 (ISBN 9789057415227)