De eenheid van de kerk

Verdeeldheid en eenheid

Kerkelijke verdeeldheid is een van de zaken die afbreuk doet aan de geloofwaardigheid van de kerk. Dat geldt naar de wereld toe en naar de aankomende generatie binnen de kerk. Nu moeten wij als wij naar wegen zoeken voor meer kerkelijke eenheid en als wij beseffen dat verootmoediging en bekering nodig is, wel weten wat kerkelijke eenheid betekent. Dan moeten we allereerst beginnen met te belijden dat de kerk al één is en niet allen één behoeft te worden. De kerk is één in het allerheiligst geloof dat de drie-enige God de God is van volkomen zaligheid. Voor de eenheid krijgen wij door genade oog en in die eenheid dienen wij vervolgens toe te nemen. Het gaat erom dat wij bij blijven en toenemen in de eenheid van het geloof.

Als het gaat om de uiterlijke verschijningsvorm van de kerk, dan is de kerk overal te vinden waar het Evangelie van Gods genade wordt verkondigd. Waar dat het geval is, horen wij dat wij sinds de zondeval niet meer zijn die wij behoren te zijn en dat wij – al hebben wij als schepsel van God onze bekwaamheden en kwaliteiten – in geestelijk opzicht onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad. Dat wij geen parel in Gods hand zijn maar een kind des toorns dat het koninkrijk van God niet kan binnengaan, tenzij wij opnieuw geboren worden.

Waar het Evangelie wordt verkondigd horen wij van de Parel van grote waarde, de Heere Jezus Christus. Door Hem is er toegang tot God. Als de Heilige Geest ons de ogen opent voor deze Midde-laar leren we alle dingen schade te achten om de uitnemendheid van Zijn kennis.

Wat is het verheugend als deze boodschap in meerdere kerkgebouwen in eenzelfde dorp of stad mag klinken. We behoeven er niet mee te zitten dat er meerdere kerkgebouwen zijn. Veel verdrietiger is dat er kerkgebouwen gesloten en afgestoten moeten worden. Nu is het helaas niet zo dat in elk kerkgebouw de boodschap van het Evangelie als de vervulling van de wet, de boodschap van zonde en genade klinkt. Was dat maar waar!!

Als deze boodschap niet klinkt, dan ontbreekt de eenheid van het geloof. Als gemeenten dan gaan samenwerken of kerkverbanden samengevoegd worden, worden naar een woord van de Londense prediker Lloyd Jones een aantal lijken bij elkaar gelegd, maar daarmee komen deze lijken niet tot leven.

*

De kerkelijke situatie van Nederland

Wordt deze boodschap wel gebracht, dan is het zaak dat gemeenten waar dat het geval is, samen-werking zoeken. En dan stuiten we op het probleem dat de kerk van Nederland ook in haar gerefor-meerde gestalte verdeeld is. Binnen één kerkverband spreekt samenwerking voor zich, maar er staan kerkelijke structuren naast elkaar. Groen van Prinsterer gebruikte in de negentiende eeuw de term gereformeerde of hervormde gezindte om de geloofseenheid van gereformeerde christenen binnen en buiten de Hervormde Kerk te onderstrepen.

We leven nu in de eenentwintigste eeuw. De oude Hervormde Kerk is verdwenen. Als hersteld hervormd predikant zie ik de Hersteld Hervormde Kerk als een zeer gebrekkige en onvolkomen voort-zetting van de Hervormde Kerk. Al is de PKN geen hervormde kerk, binnen haar zijn wel hervormde of gereformeerde belijders. En dan zijn er nog de kerken uit de Afscheiding voortgekomen. Ook daar klinkt op meerdere plaatsen nog een gereformeerde prediking.

Inmiddels vindt er binnen de gereformeerde gezindte her en der kanselruil plaats. Christelijke gerefor-meerde predikanten gaan op hersteld hervormde kansels voor en ook het omgekeerde gebeurt, al is dat wel veel minder. Na 2004 bleven een aantal hersteld hervormde gemeenten predikanten vragen die meegegaan waren in de PKN maar van wie men de boodschap van harte kon bijvallen.

Zelf sta ik in beginsel niet afwijzend tegen kanselruil. Integendeel. Maar het moet geen doel in zich zijn. Geeft het alleen maar verwarring en verdeeldheid, dan kan men er beter niet aan beginnen of mee doorgaan. Zaak is ook wel dat de grens bij het gezag van de Schrift en de hartelijke binding aan de belijdenis wordt getrokken

De PKN kwam tot stand niet alleen omdat de Gereformeerde Kerken theologisch en geestelijk toegroeiden naar het brede midden van de Hervormde Kerk maar ook omdat een deel van de Gereformeerde Bond zich in die richting bewoog. Zo ontstond een steeds breder draagvlak om tot opheffing van de oude Hervormde Kerk te komen. De band aan de gereformeerde belijdenis die toch kenmerkend is voor de Hervormde Kerk werd bij velen steeds losser en dynamischer.

De fusiekerk van Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en Nederlandse Gereformeerde Kerken die dit jaar wordt gevormd, past moeiteloos in het brede midden van de PKN. Verschillen zijn er vooral in kerkstructuur maar niet in theologie. Hetzelfde geldt voor een niet onaanzienlijk deel van de Christelijke Gereformeerde Kerken. De hoogleraar dogmatiek van de TUA maakte wel geen kerkelijke overstap maar aanvaardde dezelfde leerstoel aan de PTHU. Daarmee wordt naar de Christelijke Gereformeerde Kerken ook uitgesproken waar haar kerkelijke toekomst behoort te liggen en wel in het brede midden van de PKN.

Symptomen waaruit het weg groeien van het gezag van de Schrift en van hartelijke binding aan de gereformeerde belijdenis blijkt, zijn aanvaarding van de vrouw in het ambt, van homoseksuele relaties, het opgeven van de zondeval van het eerste mensenpaar als een historisch feit, het feit dat de boodschap van de toekomende toorn slechts in de marge wordt genoemd. Verdrietig zou zijn als predikanten uit de PKN en CGK van wie dat geldt, hersteld hervormde kansels zouden mogen beklimmen. Toch blijkt inmiddels ook binnen de Hersteld Hervormde Kerk al een enkele kerkenraad erop te moeten worden aangesproken om toch ernst te maken bij het bewaren van het ons toevertrouwde pand.

Verblijdend is als kerkgangers mogen bemerken dat predikanten van buiten eigen kring die in hun midden voorgaan, de boodschap van verzoening met God door Christus’ bloed en vernieuwing door Gods Geest verkondigen. Zelf heb ik interkerkelijke bijeenkomsten van ambtsdragers meegemaakt waar de geestelijke eenheid ver boven de kerkelijke verdeeldheid overheerste.

*

De nood van Nederlands kerk

De grote nood van Nederlands kerk is naar mijn diepe overtuiging het feit dat ook als men geen vragen heeft bij het gezag van de Schrift en bij de inhoud van de gereformeerde belijdenis, de prediking vaak toch erg mager is. Meer dan eens hoor ik daarover van kerkgangers klachten. Nu zijn klachten niet altijd terecht, maar ze zijn ook niet altijd onterecht.  

Er is een prediking waarin wel de twee wegen worden genoemd, maar die heel beschrijvend en vrijblijvend is. Hoorders worden niet gedaagd voor Gods rechterstoel en gewezen op de Voorspraak bij de Vader. Breder komt een prediking voor waarbij hoorders toch sterk de indruk krijgen dat zij zich op grond van hun kerkelijke betrokkenheid als kinderen van God mogen zien. Vaak heeft de prediking meer de vorm van een exegetische lezing. Dat er twee wegen zijn, wordt niet ontkend, maar veel te weinig worden de kenmerken van de kinderen van God expliciet verwoord met daarbij de oproep tot zelfonderzoek. Veel te weinig wordt verteld hoe Christus waarde voor ons krijgt en wat het betekent uit Hem te leven.

Laten kerkenraden bij het vragen van predikers én in eigen kring én daarbuiten zich de vraag stellen: Brengen zij ons werkelijk het Evangelie? Worden onze gemeenteleden gedaagd voor Gods rechterstoel? Horen zij dat zij vanuit zichzelf God niet kunnen ontmoeten en wordt hen verteld dat zij als schuldige zondaren welkom zijn bij Christus? Is dat niet het geval, dan moet een prediker daarop worden aangesproken. Het kan zijn dat hijzelf bekering nodig heeft.

Ik weet ook dat de ene prediker Christus rijker kan ontvouwen dan de ander. Een gebrekkige prediking is nog geen valse of onzuivere prediking. Het is goed als leden van de kerk van Christus daar ook van doordrongen zijn. Dan is er gebed voor predikers nodig. Dat zij mogen toenemen in genade, dat zij niet verachteren in genade. Ook dat laatste kan gebeuren. De kerkgeschiedenis kent meerdere voor-beelden van predikers die zonder dat zij van het geloof schipbreuk leden, aanvankelijk veel krachtiger predikten dan later in hun bediening.

Als het gaat om het feit dat een gebrekkige prediking nog geen onzuivere prediking is, denk ik nog aan het volgende. Als jong predikant, kwam ik in contact met een wat oudere christen. Hij had in het ver-leden in een hervormd-gereformeerde gemeente gekerkt waar de boodschap van de twee wegen klonk. De noodzaak van wedergeboorte en van verzoening met God werd duidelijk verwoord. Toch miste hij een stuk diepgang in het tekenen van Christus en Zijn borgwerk en wat omgang met God betekent.

Teleurstellend was voor hem toen nadat de gemeente vacant was geworden, er een nieuwe predikant kwam bij wiens prediking hij dezelfde kanttekeningen moest plaatsen. Zelf las hij graag Luther, Kohlbrugge, de gebroeders Erskine, Gray en M’Çheyne. Hij zag uit naar een predikant met die kracht. De bewuste predikant stond ongeveer een jaar in de gemeente, toen hij besloot een gesprek met hem aan te vragen om hem te vertellen dat hij in diens prediking een stuk indringendheid en diepgang miste.

Al zuchtend om wijsheid en woorden, was hij, nadat hij een afspraak had gemaakt, naar de pastorie gegaan. Het gesprek had een opmerkelijk verloop. Nadat hij zijn bezwaren had geuit, vroeg hij aan de predikant of deze hem aanvoelde. Hij kreeg als antwoord: ‘Heel goed. Hier zit ik zelf ook mee. Ik besef dat anderen er veel meer van kunnen zeggen dan ik. Ik mag niet zeggen dat ik de Heere niet ken, maar ik weet dat ik Hem nog maar heel weinig ken. Zou u dagelijks voor mij willen bidden.’

Deze kennis vertelde mij dat hij beschaamd, verwonderd en verootmoedigd naar huis was gegaan. Nu hij begreep dat de bewuste dominee zelf gebukt ging onder het gemis van een stuk diepgang in zijn prediking, had hij er als hoorder minder last van. Hij zuchtte nu met de dominee mee. Noch voor hemzelf noch voor de bewuste predikant is dat ongezegend gebleven.

Laten wij uitzien naar een krachtige en heldere prediking waarin de inhoud van de gereformeerde belijdenis niet alleen wordt beaamd maar krachtig functioneert. Een prediking waarin Christus uitgeschilderd wordt, in betoning van de Heilige Geest en van kracht. Een prediking waarin zondaars gedaagd worden voor Gods rechterstoel en zij schuldig worden verklaard en zo gewezen op Hem Die nog nooit een zondaar uitwerpt die tot Hem komt. Een prediking waarin wordt vertolkt wie God in Christus is en wil zijn voor al de Zijnen. Een prediking waarin de realiteit en rijkdom van de verborgen omgang met God wordt verwoord. Als vanuit die insteek ook kanselruil wordt betracht, mogen wij grote dingen van God verwachten.